Với dân số 96 triệu người, trong đó có 22,6 triệu thanh niên, Việt Nam là quốc gia có nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất nhì khu vực, dân số trẻ năng động và có khả năng tiếp cận công nghệ cao và được đánh giá có tiềm năng rất lớn trong việc chuyển đổi số. Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đã xác định chuyển đổi số ở Việt Nam nhằm thực hiện mục tiêu kép là vừa phát triển Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, vừa hình thành các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam có năng lực đi ra toàn cầu. Trong chiến lược ấy, đoàn viên, thanh niên chính là trung tâm của chuyển đổi số. Xây dựng một xã hội số đồng nghĩa với việc hình thành những công dân số, trong đó đoàn viên, thanh niên là lực lượng dẫn dắt quá trình chuyển đổi số, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững đất nước.
Những hoạt động của Đoàn Thanh niên hỗ trợ thanh niên chuyển đổi số
Tuyên truyền nâng cao nhận thức
Trong thời gian vừa qua, các cấp bộ Đoàn đã có nhiều hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cán bộ Đoàn, đoàn viên, thanh thiếu nhi về cơ hội, thách thức của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư; vai trò của công nghệ thông tin; trách nhiệm của thanh niên trong việc phát triển Việt Nam trở thành một quốc gia số.
Nâng cao năng lực xử lý dữ liệu, thông tin
Thông qua internet, mạng xã hội, cơ hội kết nối của thanh thiếu niên ngày càng được tăng cường, giao tiếp trên không gian mạng chi phối ngày càng lớn đến giới trẻ. Để nắm bắt tâm lý, diễn biến tư tưởng, kịp thời định hướng đúng đắn cho thanh thiếu nhi, trong những năm qua, tổ chức Đoàn các cấp đã triển khai nhiều công cụ trực tuyến, ứng dụng công nghệ số để tạo ra những website, diễn đàn, các hội thảo, giao lưu trực tuyến; hình thành, quản lý những nhóm, hội, kênh truyền thông trên mạng xã hội,… để cung cấp thông tin chính thống, những tin tốt, câu chuyện đẹp; cung cấp kiến thức, kỹ năng xử lý, sàng lọc thông tin trên không gian mạng; lắng nghe, chia sẻ, đồng hành với đoàn viên, thanh thiếu nhi.
Nâng cao năng lực đổi mới, sáng tạo và giải quyết vấn đề
Các hoạt động nâng cao khả năng sáng tạo, giải quyết vấn đề trong thực tiễn, góp phần phát triển nguồn nhân lực trẻ CNTT đã được Đoàn thanh niên các cấp quan tâm triển khai thông qua các cuộc tranh tài, các hoạt động hỗ trợ ươm mầm tài năng công nghệ thông tin như: Hội thi Tin học trẻ toàn quốc, Liên hoan Tuổi trẻ sáng tạo, Ngày hội Sáng tạo – Công nghệ, Cuộc thi Sáng tạo dành cho thanh thiếu niên nhi đồng toàn quốc,… Nhiều sản phẩm, giải pháp, mô hình ứng dụng CNTT đạt giải thưởng có giá trị cao đã được ứng dụng vào thực tiễn đem lại hiệu quả.
Nnâng cao năng lực giao tiếp, hợp tác và phát triển
Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã triển khai nhiều hoạt động trên nền tảng số, tăng cường các cuộc thi trực tuyến, sử dụng công cụ số nhằm lan tỏa rộng rãi đến đoàn viên, thanh thiếu nhi trong và ngoài nước; tận dụng công nghệ để tăng tính hiệu quả của các hoạt động, tiêu biểu như: Cuộc thi “90 năm truyền thống vẻ vang của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh” với hơn 3,7 triệu lượt thí sinh tham gia cuộc thi trực tuyến tìm hiểu, Hội thi “Ánh sáng soi đường” được tổ chức hằng năm, mỗi năm thu hút gần 700.000 lượt thí sinh tham gia thi trực tuyến; Cuộc thi “Olympic tiếng Anh học sinh – sinh viên” trực tuyến sau 4 lần tổ chức đã có 1,5 triệu lượt thí sinh dự thi,… Bên cạnh đó các hoạt động nhằm nâng cao nhận thức, hoàn thiện kỹ năng sử dụng các công cụ số để làm việc trong đoàn viên, thanh niên được triển khai thường xuyên, có nhiều đổi mới, hướng tới các tiêu chuẩn quốc tế như: Cuộc thi tin học khối cán bộ, công chức trẻ, Cuộc thi Vô địch Tin học văn phòng thế giới, Cuộc thi Vô địch thiết kế đồ họa thế giới,…
Những mặt tồn tại, hạn chế cần tiếp tục quan tâm
Bên cạnh những đặc điểm tích cực, đoàn viên, thanh niên cũng bộc lộ những hạn chế về năng lực số, biểu hiện qua những vấn đề như:
Năng lực xử lý dữ liệu, thông tin còn hạn chế, thể hiện qua các biểu hiện cơ bản sau:
– Ứng xử kém văn minh trên internet: Nghiên cứu thường niên về Chỉ số văn minh trực tuyến của Microsoft (DCI) công bố ngày 11/2/2020 cho thấy Việt Nam nằm trong nhóm 5 quốc gia ứng xử kém văn minh trên internet. Bình luận thô tục, bạo lực, kỳ thị phụ nữ, tấn công cá nhân, phân biệt đối xử, gây tổn hại uy tín,…là những biểu hiện không hiếm thấy của không ít người trẻ trên mạng xã hội.
– Thiếu kiến thức, kỹ năng tự phòng vệ trên môi trường internet: Theo thống kê của UNICEF năm 2019, 21% thanh thiếu niên Việt Nam tham gia khảo sát cho biết họ là nạn nhân của bắt nạt trên mạng. Khảo sát đã cho thấy, dù được phổ cập Internet nhưng thanh, thiếu nhi dường như bị động mỗi khi bị tấn công qua mạng, các em chưa được trang bị kiến thức để phòng vệ qua mạng và đơn độc trong quá trình chống lại khủng bố, xâm hại trên mạng.
Năng lực giao tiếp, hợp tác, học tập và phát triển còn chưa cao. Kỹ năng sử dụng dữ liệu, công cụ số, ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế, chủ yếu phục vụ nhu cầu giải trí, thậm chí là các hoạt động vô bổ, có hại. Một bộ phận không nhỏ thanh niên, đặc biệt là thanh niên vùng sâu, vùng xa, địa bàn khó khăn, chưa có các kỹ năng công nghệ thông tin cần thiết để làm việc, phục vụ đời sống.
Bản đồ phủ song Internet Việt Nam, các tỉnh biên giới có tiếp cận mạng nhưng tốc độ còn khá chậm, không đáp ứng được nhu cầu chuyển đổi số diễn ra nhanh chóng hiện nay.
Cấp ủy, chính quyền, cán bộ Đoàn, Hội, Đội ở nhiều địa phương, đơn vị chưa nhận thức đầy đủ đối với việc nâng cao năng lực số cho thanh thiếu nhi; chưa quyết liệt, thiếu phương pháp hiệu quả trong triển khai.
Việc đào tạo, bồi dưỡng phổ cập, nâng cao trình độ CNTT cho cán bộ Đoàn, đoàn viên thanh niên, thiếu nhi ở nhiều nơi, nhiều thời điểm còn chưa được tổ chức Đoàn các cấp chú trọng; chưa được tổ chức bài bản, thường xuyên.
Hạ tầng công nghệ thông tin trong hệ thống Đoàn thanh niên các cấp còn thiếu và lạc hậu. Chưa có phương thức hiệu quả để quản lý, sử dụng cơ sở dữ liệu (Đoàn viên, Hội viên, Đội viên, tài năng trẻ,…), chưa có các công cụ số để tác động nhanh, hiệu quả tới việc nâng cao năng lực số cho thanh thiếu nhi.
Nhiệm vụ trọng tâm của thanh niên trong hoạt động chuyển đối số
Nâng cao năng lực số
Năng lực số là thái độ, kiến thức, kỹ năng và hiểu biết giúp chúng ta sống, học và làm việc trong một xã hội số. Năng lực số giúp chúng ta sử dụng nhiều công nghệ, phù hợp và hiệu quả trong các không gian, địa điểm và tình huống khác nhau; phục vụ cho giao tiếp xã hội, giải trí, học tập, nghiên cứu, làm việc,.. trong môi trường số. Ở góc độ cá nhân, năng lực số gồm các nhóm năng lực chính, đó là:
(1) Năng lực xử lý dữ liệu, thông tin: là các kiến thức, kỹ năng tìm kiếm, đánh giá, sử dụng thông tin số.
(2) Năng lực đổi mới, sáng tạo và giải quyết vấn đề: là các kiến thức, kỹ năng để nghiên cứu, thiết kế, sản xuất, phát triển và ứng dụng các sản phẩm số vào cuộc sống. Ngoài ra, đó kỹ năng sử dụng các công cụ số, kỹ thuật số để tạo ra những ý tưởng mới, sản phẩm mới.
(3) Năng lực giao tiếp, hợp tác, học tập và phát triển: Là thái độ và khả năng kết nối, chia sẻ, làm việc với mọi người thông qua các phương tiện kỹ thuật số; sử dụng các tài nguyên số, công cụ số để nắm bắt kiến thức, kỹ năng và xu hướng phát triển của công nghệ số.
Chủ động tham gia chuyển đổi số theo ngành, nghề, lĩnh vực, ứng dụng vào cuộc sống, thể hiện vai trò xung kích, đầu tầu dẫn dắt xã hội trong cách mạng số
Nhiệm vụ của đoàn thanh niên
Tuyên truyền nâng cao nhận thức về chuyển đổi số, năng lực số
– Tuyên truyền rộng rãi trong cấp ủy, chính quyền, cán bộ Đoàn, đoàn viên, thanh thiếu nhi về các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về chuyển đổi số; sự quan trọng, cấp thiết của việc nâng cao năng lực số.
– Cung cấp thông tin về chuyển đổi số trên toàn cầu, các mô hình chuyển đổi số thành công ở trong và ngoài nước, năng lực số của thanh thiếu nhi trong nước và trên thế giới.
– Đổi mới phương thức tuyên truyền. Xây dựng bộ ấn phẩm truyền thông số (infographic, video clip, phóng sự, poster,…) trên nền tảng truyền thông xã hội (mạng xã hội, cổng thông tin điện tử, truyền hình,…).Tổ chức các diễn đàn, talkshow, gameshow trên truyền hình, mạng xã hội liên quan tới chuyển đổi số, năng lực số.
Tổ chức các hoạt động nâng cao năng lực số cho thanh, thiếu nhi
– Nâng cao năng lực xử lý dữ liệu, thông tin
– Nâng cao năng lực đổi mới, sáng tạo và giải quyết vấn đề
– Nâng cao năng lực giao tiếp, hợp tác, học tập và phát triển
Tăng cường số hóa các hoạt động của tổ chức Đoàn, Hội, Đội
– Tăng cường ứng dụng CNTT, phát triển các nền tảng trực tuyến trong tổ chức các hoạt động, sự kiện, cuộc thi… của tổ chức Đoàn, Hội, Đội các cấp.
– Xây dựng các ứng dụng quản lý, đánh giá Đoàn viên, Hội viên, Đội viên nhằm giúp các cấp bộ Đoàn, Hội, Đội thuận lợi trong triển khai các nhiệm vụ công tác; đồng thời hình thành cơ sở dữ liệu lớn phục vụ việc ban hành các chủ trương, nghị quyết, kết luận của tổ chức Đoàn.
– Nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin, viễn thông của Trung ương Đoàn và các tỉnh, thành đoàn, đoàn trực thuộc đảm bảo cho việc điều hành tác nghiệp, vận hành hiệu quả các diễn đàn, hoạt động trực tuyến dành cho thanh thiếu nhi.
Tăng cường hợp tác quốc tế thanh niên, tham gia xây dựng các chính sách về chuyển đổi số, nâng cao năng lực số của thanh thiếu nhi
– Mở rộng hoạt động kết nối với các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý trẻ và thanh thiếu nhi trong khu vực và trên thế giới để chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm về chuyển đối số, nâng cao năng lực số cho thanh, thiếu nhi Việt Nam.
– Định kỳ Trung ương Đoàn, các tỉnh, thành đoàn, đoàn trực thuộc tiến hành khảo sát, nghiên cứu đánh giá nhu cầu, năng lực số của thanh thiếu nhi từ đó định hướng xây dựng các chương trình hoạt động phù hợp để triển khai.
– Đề xuất sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện hành lang pháp lý cho việc phát triển, thử nghiệm và áp dụng các sản phẩm, giải pháp, dịch vụ, mô hình ứng dụng CNTT, chuyển đổi số, nâng cao năng lực số của đoàn viên, thanh thiếu nhi.
– Phát huy trí tuệ, trách nhiệm của cán bộ Đoàn, đoàn viên, thanh thiếu nhi tham gia tích cực, có ý kiến đóng góp chất lượng tại các diễn đàn xây dựng chính sách chuyển đổi số, nâng cao năng lực số.
Triển khai đánh giá năng lực số của thanh thiếu nhi Việt Nam
– Xây dựng Khung năng lực số và Bộ Chỉ số đánh giá năng lực số của thanh thiếu nhi Việt Nam. Xây dựng phần mềm đánh giá năng lực số.
– Hằng năm, các cấp bộ Đoàn sử dụng bộ chỉ số và phần mềm để đánh giá năng lực số của thanh thiếu nhi Việt Nam. Từ đó có giải pháp tác động, phát triển năng lực số của thanh thiếu nhi theo khung năng lực.
Đặng Vũ Cảnh Linh, tham luận tại Hội thảo Chuyển đổi số vai trò Đoàn viên, thanh niên 2023
