Trong quá trình lãnh đạo đất nước, Đảng và Nhà nước luôn đề cao vị trí, vai trò, trách nhiệm của thanh niên, xác định thanh niên là rường cột của nước nhà, chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Thanh niên luôn được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng và phát triển toàn diện nhất.
Trước yêu cầu của thời đại công nghệ số và sự biến đổi nhanh chóng của tình hình thanh niên, công tác thanh niên cũng như yếu cầu của công tác chăm lo, bồi dưỡng và phát huy cao nhất vai trò, sức mạnh của thanh niên trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Đảng đã xác định rõ mục tiêu phát triển thanh niên trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước là: “Xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam giàu lòng yêu nước, tự cường dân tộc; kiên định lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; có đạo đức, ý thức chấp hành pháp luật, sống có văn hóa, vì cộng đồng; có năng lực, bản lĩnh trong hội nhập quốc tế; có sức khỏe, tri thức, kỹ năng và tác phong công nghiệp trong lao động tập thể, trở thành những công dân tốt của đất nước…”[1]. Với mục tiêu đó, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm phát huy vai trò xung kích, sáng tạo và tiềm năng to lớn của thanh niên trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước thời kỳ hội nhập.
Trong bài viết Tương lai cho thế hệ vươn mình nhân dịp 26/3, Tổng Bí thư Tô Lâm nhắn nhủ thanh niên “là trụ cột đưa đất nước vững bước vào kỷ nguyên mới”, là nguồn lực chủ yếu để xây dựng và phát triển lực lượng sản xuất mới, đồng thời là đội ngũ tiên phong tham gia các lĩnh vực mới. Sự trưởng thành, bền vững, thậm chí vận mệnh của đất nước “phụ thuộc rất nhiều vào lực lượng thanh niên và thế hệ trẻ”.[2]
Từ những quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước và yêu cầu đặt ra đối với thanh niên trong thời đại công nghệ số, bài viết dưới đây phân tích một số đặc điểm của thế hệ thanh niên hiện nay và tập trung đề xuất 3 tiêu chí phát triển thanh niên có tính cần thiết và ưu tiên hiện nay: bản lĩnh, trí tuệ, nhân ái, làm cơ sở cho định hướng giá trị thanh niên trong thời đại mới.
- Một số đặc điểm của thế hệ thanh niên Việt Nam
Tính đến cuối năm 2024, theo số liệu của Tổng cục Thống kê, số lượng thanh niên (16 – 30 tuổi) là 20.041.000 người, chiếm 19,8% dân số cả nước. So với năm 2023, dân số thanh niên cả khu vực thành thị và khu vực nông thôn đều giảm. Tuy nhiên, so với tổng số cơ cấu, thanh niên khu vực nông thôn vẫn chiếm tỷ lệ gấp khoảng 1,5 lần so với khu vực thành thị. Xét theo độ tuổi, thanh niên từ 25 – 30 tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất với 40,5% trong khi nhóm thanh niên từ 16 – 19 tuổi chiếm tỉ lệ thấp nhất với 27,4%.
Về học tập của thanh niên, theo số liệu của Bộ Giáo dục và Đào tạo, tính đến năm học 2023 – 2024, cả nước có 53.979 cơ sở giáo dục, với khoảng 25,26 triệu học sinh, sinh viên. Năm học 2023 – 2024 có số học sinh tăng ở cả hai cấp học[3]. Số học sinh cấp THCS là 6.550.552, tăng 472.852 học sinh so với năm học trước đó. Số học sinh cấp THPT là 2.993.731 tăng 106.166 học sinh so với năm học 2022 – 2023. Số sinh viên đang theo học tại các trường đại học, cao đẳng là khoảng hơn 2 triệu sinh viên[4].
Mục đích học tập của thanh niên hiện nay chủ yếu hướng tới việc nâng cao trình độ, kiến thức (80,8%) và đảm bảo cho cuộc sống và chất lượng cuộc sống của bản thân. Quan điểm học để có việc làm, kiếm tiền (70,3%), học để có một công việc tốt trong tương lai (83,9%); để nuôi sống bản thân và gia đình (80,6%); để thành đạt (68,9%) hay thậm chí là để giàu có (42,2%) được nhiều thanh niên theo đuổi [5].
Có hai xu hướng rõ rệt trong học tập của thanh niên. Một xu hướng là thanh niên lựa chọn học đại học (49,3%) sau khi kết thúc chương trình phổ thông và học sau đại học (12,5%). Một xu hướng khác là thanh niên lựa chọn chỉ học hết Trung học phổ thông (14,7%) và học nghề (17,3%)[6]. Điều này cho thấy, thanh niên hiện nay đã có sự thay đổi xu thế học tập theo hướng coi trọng cả vừa học vừa làm và thực tế hơn trong việc lựa chọn ngành nghề học tập.
Những khó khăn lớn nhất mà thanh niên gặp phải trong học tập đó là: áp lực về kết quả học tập (43,8%); chủ yếu chỉ được học lý thuyết ít thực hành (40,0%) và lượng kiến thức quá nặng (39,7%)[7].
Về lao động, việc làm của thanh niên, theo Tổng cục Thống kê (2024), tỷ lệ thanh niên có việc làm (từ 15 – 24 tuổi) năm 2024 là 92,17%, trong đó, tỷ lệ có việc làm của thanh niên khu vực thành thị là 90,65%; khu vực nông thôn là 93,03%. Tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên (từ 15 – 24 tuổi) năm 2024 là 7,83%, tăng 0,30 điểm phần trăm so với năm trước.
Trình độ chuyên môn kỹ thuật của thanh niên ngày càng được nâng cao. Theo Tổng cục Thống kê, tính đến năm 2023, tỉ lệ thanh niên được đào tạo chuyên môn kỹ thuật là 41,0%, trong đó tỉ lệ nam thanh niên cao hơn nữ thanh niên, tỷ lệ thanh niên ở khu vực thành thị cao hơn khu vực nông thôn. Tỷ lệ thanh niên có trình độ chuyên môn kỹ thuật tăng từ 23,1% năm 2020 lên 26,3% năm 2023. Mặc dù vậy, tình trạng thất nghiệp, thiếu việc làm, thất nghiệp tạm thời của thanh niên có chiều hướng tăng trong giai đoạn 2020-2024.
Qua các nghiên cứu, điều tra xã hội học, thanh niên có xu hướng làm việc chăm chỉ, tích luỹ để kiếm nhiều tiền để sau này có thể nghỉ ngơi, tận hưởng cuộc sống (74,0% lựa chọn ở các mức độ khác nhau). Thanh niên ưu tiên lựa chọn những công việc phù hợp sở thích (39,4%) và những công việc tuy vất vả nhưng lương cao (35,8%) [8]. Bên cạnh đó, thanh niên thích làm việc trong không gian mở, hướng đến sự tương tác trao đổi với nhau (73,1%). Một số thanh niên cũng thích chế độ làm việc linh hoạt, có thể chủ động về thời gian (39,2%)[9].
Xu hướng kinh doanh số đang phát triển mạnh đối với các nhóm thanh niên. Ngày nay, thanh niên thích hình thức kinh doanh online hơn hình thức kinh doanh truyền thống (70,1%) vì những ưu thế của hình thức này đó là: thời gian làm việc linh hoạt (49,4%); địa điểm làm việc không bị giới hạn (37,8%); tự do sáng tạo (40,4%); không chịu sự quản lý (23,1%)… Bên cạnh đó, những công việc tự do về thời gian, địa điểm làm việc cũng khá phổ biến (56,2%), bởi tính linh hoạt của thời gian (65,9%); địa điểm làm việc không bị giới hạn (55,9%); thu nhập cao (51,2%) và có thể làm nhiều việc cùng một lúc (55,4%)[10].
Thanh niên thích làm việc tại những cơ quan, tổ chức có thời gian làm việc linh hoạt (58,5%); có cơ hội phát triển công việc (56,1%); quan tâm sức khoẻ người lao động (44,3%); có điều kiện thực hành và nâng cao tay nghề (46,4%)… Yếu tố thúc đẩy thanh niên gắn bó với nơi làm việc: được thoải mái sáng tạo (63,3%); người quản lý trung thực, công bằng (58,0%); được lắng nghe ý kiến và được ghi nhận (52,6%); được giao tiếp với người lãnh đạo quản lý (39,0%)…
Có 03 vấn đề thanh niên đánh giá là khó khăn nhất trong lao động, việc làm của bản thân là: công việc lương thấp (84,6%); công việc gặp áp lực về thời gian (74,8%); công việc dễ gặp rủi ro, nguy hiểm (75,8%)[11].
Về văn hóa, giải trí của thanh niên, theo báo cáo tình hình thanh niên 2024, hiện nay, hoạt động giải trí của thanh niên trong thời gian rỗi khá đa dạng và phong phú. Những hoạt động giải trí được thanh niên tham gia ở mức thường xuyên cao nhất bao gồm: tham gia mạng xã hội (68,4%); dọn dẹp nhà cửa, chăm sóc gia đình (53,1%); gọi điện giao tiếp với gia đình (50,6%); đi bộ, đi dạo kết hợp tập thể dục (48,4%). Những hoạt động giải trí thanh niên tham gia ở mức thỉnh thoảng như: gọi điện giao tiếp với bạn bè (46,6%); mua sắm (45,4%); đi lễ chùa, đến các nơi tâm linh (39,4%); làm các việc theo sở thích cá nhân (nấu ăn, vẽ tranh, nuôi cá…) (39,0%); chơi games online (33,1%).[12]
Khung giờ sử dụng internet của thanh niên từ dưới 2 giờ đến dưới 8 giờ/ngày là chủ yếu (gần 80% thanh niên được hỏi), trong đó gần 1/3 thanh niên sử dụng mạng từ 6 đến dưới 8 giờ/ngày (29,8%). Đáng lưu ý, có tới 16,8% thanh niên có thời gian sử dụng internet từ 8 giờ/ngày trở lên. Điều này cho thấy, thời gian trong một ngày thanh niên dành cho việc sử dụng Internet là khá cao. Mục đích chính khi sử dụng internet, mạng xã hội của thanh niên (xếp theo thứ tự ưu tiên) bao gồm: giải trí (75,4%); học tập, tìm kiếm thông tin (71,0%); giao tiếp, kết bạn (65,9%) và cập nhật tin tức (63,5%). [13]
Về tình hình tư tưởng chính trị của thanh niên, theo báo cáo tình hình thanh niên 2024, đa số thanh niên được khảo sát (trên 95%) thể hiện sự tin tưởng của bản thân đối với những vấn đề chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội của đất nước, trong đó, sự tin tưởng hoàn toàn là xu hướng chủ đạo.
Đại đa số thanh niên được hỏi hướng đến mục tiêu, lý tưởng sống cao đẹp, trong đó 04 mục tiêu, lý tưởng sống thanh niên hướng đến nhiều nhất là: yêu nước, tự hào dân tộc, văn hoá con người Việt Nam (71,3%); trách nhiệm (56,3%); có lý tưởng (53,4%); có bản lĩnh (52,9%). Một số mục tiêu, lý tưởng sống cũng được trên dưới ½ thanh niên tham gia khảo sát hướng đến là: có tri thức (48,9%); sáng tạo (48,1%); đoàn kết (45,8%); có khát vọng (44,6%); trung thực (43,3%); khiêm tốn (41,1%); có văn hóa (40,4%); năng động (39,8%); nhân ái (38,3%); chuyên nghiệp (37,8%); tự trọng (37,4%); chân thành (34,4%) [14]
Qua các cuộc điều tra các năm gần đây cho thấy thanh niên có mục tiêu, lý tưởng sống rõ ràng, thể hiện ở 3 mục tiêu chính mà thanh niên hướng đến là: (1) Vì đất nước, vì dân tộc, với các biểu hiện: yêu nước, tự hào dân tộc (93,7%); được cống hiến cho quốc gia, dân tộc (88,0%) và đi theo mục tiêu, lý tưởng của Đảng (89,9%); (2) Vì sự phát triển của xã hội, với các biểu hiện: lao động để góp phần phát triển địa phương, đất nước (90,3%); được góp sức mình cho công cuộc xoá đói, giảm nghèo, nâng cao chất lượng đời sống nhân dân (90,0%); đấu tranh vì một xã hội lành mạnh, an toàn không còn tệ nạn xã hội (93,2%); đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực xã hội (89,3%); (3) Rèn luyện bản thân, phấn đấu, trưởng thành, với các biểu hiện: sống và học tập theo gương Bác Hồ (88,8%); phấn đấu trở thành đảng viên (74,1%); phấn đấu trở thành người đoàn viên tốt (85,8%)[15].
Đa số thanh niên được hỏi (93,1%) thể hiện tính tích cực chính trị xã hội cao thông qua sự sẵn sàng tham gia vào các hoạt động tình nguyện, từ thiện ở vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn khi được vận động, kêu gọi, trong đó 54,8% sẵn sàng tham gia và 38,3% sẽ tham gia vào các hoạt động nếu phù hợp với nhu cầu của bản thân. Bên cạnh đó, vẫn còn một số thanh niên (1,4%) có ý thức chưa cao khi tìm cách né tránh các hoạt động này.
Nhìn chung thanh niên tham gia tích cực vào các hoạt động được tổ chức tại nơi thanh niên sinh sống, học tập, làm việc, với tỷ lệ tham gia khá cao, từ gần 90%-92% (trong đó mức độ tích cực cao nhất là trong các hoạt động tại nơi thanh niên làm việc, học tập và các hoạt động do tổ dân phố tổ chức phát động với tỷ lệ tích cực lần lượt là 47,1% và 45,6%).
Về tham gia, hoạt động xã hội của thanh niên, tình nguyện vẫn là một trong những hoạt động phổ biến và tiêu biểu nhất của thanh niên trong năm 2024, đặc biệt trong bối cảnh là chủ đề công tác năm của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh. Những hoạt động thu hút trên 50% thanh niên tham gia bao gồm: từ thiện (70,0%); bảo vệ môi trường (58,8%); các hoạt động “Đền ơn đáp nghĩa” và “Nghĩa tình biên giới hải đảo” (51,4%). Một số hoạt động tình nguyện tiêu biểu khác cũng thu hút được khoảng gần 50% thanh niên được khảo tham gia, bao gồm: bảo vệ an toàn giao thông và trật tự an toàn xã hội (49,5%); hỗ trợ bác sĩ khám chữa bệnh; hiến máu nhân đạo (48,8%); tình nguyện tực tuyến (48,1%).[16]
Phần đông thanh niên nhận định thanh niên hiện nay có lối sống năng động, tích cực, sáng tạo (75,4%), có khả năng thích ứng nhanh với những thay đổi trong cuộc sống (50,9%). Cùng với đó, lối sống tích cực, thường xuyên tham gia vào các hoạt động, phong trào xã hội cũng được 59,1% thanh niên ghi nhận, điều này thể hiện lối sống đẹp, có ích, mong muốn được đóng góp, cống hiến cho xã hội của giới trẻ ngày nay[17].
Các cuộc điều tra cho thấy luôn có trên dưới ½ thanh niên tham gia ít nhất một phong trào, hoạt động xã hội xây dựng, lan toả lối sống tích cực trong cộng đồng như: hoạt động phát triển kinh tế- xã hội (49,6%), hoạt động tình nguyện vì cuộc sống cộng đồng (56,7%); hỗ trợ các vùng khó khăn (56,9%); hoạt động xây dựng, bảo vệ môi trường xã hội tốt đẹp như: giữ gìn an ninh trật tự xã hội (50,8%), bảo vệ môi trường (59,1%); phòng chống tiêu cực xã hội (49,7%)[18].
- Tăng cường nghiên cứu, xây dựng, triển khai các giải pháp đồng bộ hướng đến kiến tạo thế hệ thanh niên bản lĩnh, trí tuệ, nhân ái trong thời đại công nghệ số
* Xây dựng tiêu chí Thanh niên thế hệ mới bản lĩnh, trí tuệ, nhân ái
Để thành công trong kỷ nguyên công nghệ số, phát triển toàn diện và hài hòa khẳng định bản thân và cống hiến xã hội, thế hệ thanh niên cần được trang bị ba phẩm chất, giá trị cốt lõi: bản lĩnh, trí tuệ và nhân ái. Đây không phải là những khái niệm trừu tượng mà là những yêu cầu cụ thể, thiết thực và có thể đo lường, đánh giá được trong bối cảnh xã hội ngày nay.
*Bản lĩnh – sức mạnh nội tâm để thanh niên đứng vững trong dòng chảy số, phát triển và hội nhập quốc tế
Trước hết, bản lĩnh thanh niên trong thời đại công nghệ số không đơn thuần là khả năng chịu đựng khó khăn hay kiên trì trước thử thách, mà là sự kiên định với các giá trị đúng đắn giữa dòng chảy thông tin hỗn loạn và áp lực không ngừng từ môi trường số. Bản lĩnh chính trị biểu hiện thông qua nhận thức, hành động, sự vững vàng về lập trường tư tưởng, niềm tin kiên định vào con đường cách mạng mà Đảng và Bác Hồ đã lựa chọn, sự nghiệp Đổi mới đất nước, tinh thần thượng tôn pháp luật, cũng như khả năng nhận diện, phân tích và xử lý các vấn đề chính trị – xã hội hiện nay một cách tỉnh táo, khoa học, tích cực tham gia bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh lại các quan điểm sai trái thù địch trên không gian mạng và trong cuộc sống.
Bản lĩnh chính trị của Thanh niên còn được học hỏi và phát triển từ chính những giá trị lịch sử, văn hóa, con người Việt Nam thể hiện qua việc học tập, phát huy các giá trị truyền thống yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, đoàn kết, ham học hỏi, yêu lao động, tinh thần cộng đồng tương thân, tương ái, thủy chung, nghĩa tình, biết hi sinh lợi ích cá nhân vì lợi ích cộng đồng, quốc gia, dân tộc…Trong bối cảnh toàn cầu hóa với nhiều biến động, việc giữ gìn bản sắc, độc lập dân tộc và lòng tự hào về truyền thống lịch sử càng đòi hỏi thanh niên phải có bản lĩnh chính trị vững vàng để không bị hòa tan, lệ thuộc hay đánh mất mình trong dòng chảy hội nhập.
Thanh niên có bản lĩnh chính trị vững vàng sẽ không dao động trước khó khăn, thách thức hay sự tác động tiêu cực từ các luồng tư tưởng sai lệch, thói hư, tật xấu, những tác động mặt trái từ kinh tế, thị trường, hội nhập quốc tế. Thanh niên sẽ biết đặt lợi ích của tập thể, của quốc gia dân tộc lên trước từ đó sẵn sàng dấn thân, cống hiến sức trẻ cho những nhiệm vụ lớn lao của đất nước, dũng cảm bảo vệ lẽ phải, đấu tranh với cái xấu, cái tiêu cực trong xã hội.
Bên cạnh yếu tố chính trị, trong cuộc sống, bản lĩnh thanh niên còn cần được nâng lên ở khả năng tự quản lý, tự điều chỉnh kiên định với các giá trị sống tích cực, thích ứng với sự thay đổi, vượt qua các áp lực trong các hoạt động học tập, lao động, vui chơi giải trí, tham gia các hoạt động xã hội. Bản lĩnh cũng đồng hành với trí tuệ và tri thức, thông qua phát triển tư duy phản biện, phân tích, phân biệt thông tin đúng sai, lựa chọn hành động đúng đắn. Có bản lĩnh, thanh niên cũng có đủ sự dũng cảm để đối mặt với thất bại và học hỏi từ sai lầm, vươn lên và thanh công trong thời đại số.
Để tăng cường bản lĩnh cho thanh niên, yêu cầu đổi mới công tác giáo dục chính trị, tư tưởng phù hợp với từng đối tượng thanh niên, để thanh niên có môi trường thực tiễn sinh động rèn luyện và trưởng thành. Công tác Tuyên giáo cần chú trọng chuyển hướng công tác tuyên truyền, giáo dục từ một chiều thành đa chiều, có sự tương tác thường xuyên giữa tổ chức chức thanh niên với đoàn viên, thanh niên. Công tác tuyên truyền, giáo dục không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt thông tin, mà cần chú trọng lắng nghe ý kiến, nguyện vọng, phản hồi của thanh niên; từ đó điều chỉnh phương thức tiếp cận phù hợp với nhu cầu của từng nhóm đối tượng.
Cần mở rộng các nội dung tuyên truyền của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, bám sát theo Chỉ thị số 42-CT/TW ngày 24/3/2015 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ, giai đoạn 2015 – 2030”; triển khai Chương trình “Giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên, thiếu niên, nhi đồng trên không gian mạng, giai đoạn 2022 – 2030”; Chương trình “Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống và khơi dậy khát vọng cống hiến cho thanh niên, thiếu niên, nhi đồng giai đoạn 2021-2030”.
Xây dựng sản phẩm truyền thông hiện đại (clip, phim, infographic; motiographic, video đồ họa dạng 2D, 3D, 4D…) phục vụ công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên. Tổ chức triển lãm trực tuyến, triển lãm lưu động với các chủ đề giáo dục thanh niên. Nâng cao chất lượng các cơ quan báo chí, nhà xuất bản phấn đấu có nhiều tác phẩm nổi bật, có giá trị cao về tính tư tưởng, tính định hướng và tính thẩm mỹ thu hút sự quan tâm của bạn đọc trẻ. Phát huy và sử dụng có hiệu quả các trang mạng xã hội để phục vụ công tác truyên truyền nâng cao bản lĩnh thanh niên.
* Trí tuệ – phát triển thế mạnh thanh niên trong năng lực tư duy năng động, thích ứng, sáng tạo làm chủ trí tuệ nhân tạo
Trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0, trí tuệ chính là chìa khóa để thanh niên làm chủ công nghệ, cạnh tranh toàn cầu và đóng góp hiệu quả cho sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Một thế hệ trẻ giàu trí tuệ sẽ là nền tảng cho một quốc gia hùng mạnh, tự chủ. Ngược lại, nếu thanh niên lười học, dễ dãi, thiếu tư duy độc lập thì đất nước sẽ tụt hậu. Vì vậy, việc tạo điều kiện cho thanh niên học tập, rèn luyện tư duy và sáng tạo là một yêu cầu cấp thiết, đồng thời mỗi bạn trẻ cũng cần nhận thức được trách nhiệm của mình trong việc không ngừng trau dồi trí tuệ, làm giàu cho bản thân và cho Tổ quốc.
Để có trí tuệ, thanh niên cần học tập, làm chủ thời đại công nghệ ,biết học hỏi các thành tựu cơ bản từ cách mạng công nghiệp 4.0 đem lại trong đó đặc biệt là thích ứng với trí tuệ nhân tạo để hình thành tư duy xử lý, phân tích, tổng hợp thông tin và tạo ra những giá trị mới từ dữ liệu có sẵn. Sử dụng, phát triển trí tuệ nhân tạo một cách thông minh, thay vì lệ thuộc vào trí tuệ nhân tạo đã và đang là suy nghĩ đúng đắn của nhiều thanh niên thế hệ mới. Nhiều thanh niên ngày càng thể hiện tinh thần năng động, sáng tạo và dám nghĩ dám làm trong học tập, lao động, cống hiến, tham gia các hoạt động xã hội. Số lượng thanh niên học tập, khởi nghiệp, lập doanh nghiệp ngày càng tăng, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ, thương mại điện tử và dịch vụ. Phong trào “Tuổi trẻ sáng tạo” đã khuyến khích thanh niên phát huy sự sáng tạo trong khởi nghiệp, phát hiện và bồi dưỡng hàng nghìn tài năng trẻ, nhiều sản phẩm sáng tạo của thanh niên đã được ứng dụng vào thực tiễn sản xuất, kinh doanh, nhiều startup do thanh niên thành lập đã trở thành những doanh nghiệp tiêu biểu, tạo việc làm cho hàng nghìn lao động và đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế đất nước.
Thanh niên cần xác định trí tuệ là quá trình học tập suốt đời, học tập không giới hạn, học đi kèm với thực hành, ứng dụng và sáng tạo trong cuộc sống. Trong thời đại mà AI có thể thực hiện nhiều công việc lặp đi lặp lại, khả năng sáng tạo trở thành yếu tố phân biệt giữa con người và máy móc vì vậy thanh niên cần không ngại thử nghiệm những ý tưởng mới lạ. Thực tế cũng đã chứng minh, nhiều đột phá công nghệ lớn đều xuất phát từ những ý tưởng được coi là “điên rồ” ban đầu của một số thanh niên.
Để tăng cường phát triển trí tuệ cho thanh niên, bên cạnh yêu cầu thanh niên học tập liên tục, học tập suốt đời thì hệ thống giáo dục, đào tạo cần liên tục đổi mới, đi vào thực chất, bám sát thực tiễn phát triển xã hội. Cần chuyển đổi mô hình giáo dục từ truyền đạt kiến thức sang phát triển năng lực. Thay vì tập trung vào việc học thuộc lòng thông tin, thanh niên cần được dạy cách tìm kiếm, đánh giá, và sử dụng thông tin một cách hiệu quả. Bên cạnh đó cần tích hợp STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) vào chương trình học là cần thiết, cần kết hợp chúng trong các dự án đa ngành, giúp thanh niên hiểu được mối liên kết giữa các lĩnh vực khác nhau và áp dụng kiến thức vào thực tế.
Cần mở rộng các cơ hội học tập cho thanh niên, không chỉ là các hình thức đào tạo chính thống, chính khóa mà cần tạo cơ hội để thanh niên học tập mọi nơi, mọi lúc: học qua công việc, học qua môi trường giao tiếp thông tin, môi trường số, đa dạng hóa các nội dung và hình thức học tập hướng tới xây dựng một xã hội học tập toàn diện và đúng nghĩa. Bên cạnh đó cần có những chính sách khuyến khích hỗ trợ thanh niên học tập trong một số lĩnh vực ưu tiên, nâng cao chất lượng, hiệu quả các phong trào học tập, nghiên cứu khoa học, ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới, sáng tạo trong các hoạt động khởi nghiệp, lập nghiệp, hội nhập quốc tế của thanh niên.
Nhân ái – sự nuôi dưỡng, giữ gìn và phát triển hệ giá trị cốt lõi của thanh niên
Nhân ái là một trong những giá trị quý báu như “bộ gen” cha ông truyền lại cho thế hệ thanh niên ngày nay, là giá trị nền tảng cần được giữ gìn, phát triển và nâng tầm trong thời đại số.
Thực tế cho thấy khi xã hội ngày càng phát triển theo hướng hiện đại hóa và toàn cầu hóa, con người có xu hướng trở nên thực dụng, cạnh tranh khốc liệt hơn thì chính trong bối cảnh ấy, việc nuôi dưỡng và phát triển lòng nhân ái, đặc biệt trong thế hệ thanh niên càng trở nên cần thiết và có ý nghĩa sâu sắc. Lòng nhân ái là biểu hiện của tình yêu thương, sự sẻ chia, thấu hiểu và tôn trọng con người, là nền tảng đạo đức góp phần xây dựng một xã hội nhân văn, công bằng và gắn kết.
Thanh niên – với sức trẻ, tinh thần nhiệt huyết và khát vọng cống hiến – nếu được phát triển lòng nhân ái, sẽ trở thành những công dân sống tử tế, sẵn sàng biết đồng cảm, yêu thương, giúp đỡ người khác, biết quan tâm đến cộng đồng và chung tay vì các giá trị tốt đẹp. Trong một thế giới đầy biến động, chiến tranh, dịch bệnh và bất công xã hội, lòng nhân ái không chỉ là giá trị đạo đức cá nhân mà còn là “liều thuốc chữa lành”, là động lực xây dựng hòa bình và phát triển bền vững. Vì vậy, thanh niên cần học hỏi, nuôi dưỡng lòng nhân ái, ý thức về quyền, bổn phận, trách nhiệm của mình với những người xung quanh và xã hội.
Giáo dục lòng nhân ái trong thanh niên không chỉ là nhiệm vụ của gia đình, nhà trường, mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội nhằm hình thành một thế hệ trẻ vừa có trí tuệ, vừa có tâm hồn cao đẹp. Để giáo dục lòng nhân ái cho thanh niên cần bắt đầu từ sớm trong trường học, cộng đồng, đồng thời cần có những định hướng điều chỉnh liên tục, xây dựng môi trường giao tiếp, môi trường sống lành mạnh tích cực cho thanh niên, tích cực đấu tranh với các thói hư, tật xấu xã hội, nêu gương người tốt, việc tốt, hướng thanh niên vào nhận thức, hành động tích cực.
Cần tiếp tục khuyến khích thanh niên tham gia Phong trào Thanh niên tình nguyện do Đoàn TNCS Hồ Chí Minh phát động nhiều năm qua, nâng cao chất lượng, hiệu quả phong trào để phong trào luôn là một nét đẹp văn hóa của tuổi trẻ Việt Nam. Cần tiếp tục phát huy các hoạt động thanh niên tình nguyện như chiến dịch “Mùa hè xanh”, “Tiếp sức mùa thi”, “Xuân tình nguyện”, góp phần giải quyết các vấn đề nóng của xã hội và hỗ trợ cộng đồng, các hoạt động “Chống rác thải nhựa”, “Bảo vệ biển đảo”, “Trồng rừng tình nguyện”… Các hoạt động này không chỉ là những đóng góp công sức của thanh niên mà còn góp phần giáo dục, lan tỏa giá trị về lòng nhân ái, biết chia sẻ, yêu thương, giúp đỡ mọi người của thanh niên.
Một vài kết luận
Thế hệ trẻ đang đứng trước những cơ hội chưa từng có nhưng cũng phải đối mặt với những khó khăn, thách thức phức tạp trong kỷ nguyên số. Cơ hội để tiếp cận tri thức toàn cầu, khởi nghiệp với chi phí thấp, tham gia giải quyết các vấn đề toàn cầu, và phát triển trong nền kinh tế sáng tạo là rất lớn, tuy nhiên, những thách thức về quá tải thông tin, sức khỏe tinh thần, khoảng cách kỹ năng số, an ninh mạng, và mất cân bằng cuộc sống cũng không kém phần nghiêm trọng.
Để thành công trong kỷ nguyên công nghệ số, thế hệ trẻ tự trang bị và được trang bị những phẩm chất, giá trị cốt lõi trong đó đặc biệt quan trọng là bản lĩnh, trí tuệ và nhân ái. Xây dựng thế hệ trẻ bản lĩnh, trí tuệ, nhân ái trong thời đại công nghệ số không phải là một nhiệm vụ đơn giản, hoàn thành trong một sớm một chiều mà là quá trình đầu tư dài hạn, đòi hỏi sự chỉ đạo, phối hợp đồng bộ và nhất quán giữa các Bộ, Ban, ngành, chính quyền, đoàn thể, nhà trường, gia đình, cộng đồng và bản thân thanh niên, lấy thanh niên làm trung tâm, hướng tới xây dựng thế hệ trẻ Việt Nam không chỉ thành thạo công nghệ mà còn sở hữu bản lĩnh vững vàng để đối mặt với mọi thách thức, có trí tuệ sáng tạo để dẫn dắt đổi mới, và tâm hồn nhân ái để xây dựng một xã hội công bằng, bền vững và thịnh vượng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Bộ Giáo dục và Đào tạo, Số liệu thống kê các năm học 2019-2020, 2020-2021, 2021-2022, 2022-2023
- British Council (2020), Báo cáo nghiên cứu thế hệ trẻ Việt Nam
- Đặng Vũ Cảnh Linh (2022), Báo cáo đề tài cấp bộ Nghiên cứu dự báo tình hình TN giai đoạn 2022-2026 và những vấn đề đặt ra đối với công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi
- Đặng Vũ Cảnh Linh (2023), Báo cáo đề tài cấp bộ Lưu hành và phát triển các sản phẩm văn hóa số của Thanh niên hiện nay
- Đặng Vũ Cảnh Linh (2025), Báo cáo đề tài cấp bộ Nghiên cứu đề xuất giải pháp của Đoàn trong nâng cao năng lực hội nhập quốc tế của đoàn viên, thanh niên Việt Nam
- Nguyễn Thị Quỳnh Hoa (2021), Nghiên cứu những xu thế mới của thanh niên Việt Nam trong giai đoạn hiện nay
- Nguyễn Tuấn Dũng (2022), Điều tra tâm trạng, nguyện vọng và những vấn đề thanh niên quan tâm
- Nguyễn Văn Quý (2023), Điều tra nhu cầu, nguyện vọng và những vấn đề thanh thiếu niên quan tâm trên các lĩnh vực đời sống xã hội
- Viện Nghiên cứu Thanh niên (2020), Đánh giá tình hình thanh niên năm 2020
- Viên Nghiên cứu Thanh niên (2020), Điều tra đánh giá công tác chăm sóc, giáo dục và bảo vệ thiếu niên, nhi đồng của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh
- Viện Nghiên cứu Thanh niên (2020), Điều tra thực trạng sử dụng mạng xã hội trong thanh niên
- Viện nghiên cứu Thanh niên (2021), Điều tra đánh giá công tác chăm sóc, giáo dục và bảo vệ TNNĐ của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh
- Viện Nghiên cứu Thanh niên (2021), Điều tra nhu cầu, nguyện vọng và những vấn đề TN quan tâm
- Viện Nghiên cứu Thanh niên (2021), Điều tra thực trạng tình hình tư tưởng, ý thức chính trị xã hội của thanh niên
- Viện Nghiên cứu Thanh niên (2021), Điều tra ý kiến về các vấn đề liên quan đến xu hướng sử dụng, giao tiếp qua mạng xã hội của thanh niên hiện nay
- Viện Nghiên cứu Thanh niên (2022), Điều tra các vấn đề xã hội của thanh niên tại khu công nghiệp
- Viện Nghiên cứu Thanh niên (2022), Điều tra đánh giá tình hình thanh niên và việc thực hiện chính sách pháp luật đối với thanh niên năm 2022
- Viện Nghiên cứu Thanh niên (2022), Điều tra nhu cầu và sự tham gia của thanh niên vào đời sống chính trị – xã hội
- Viện Nghiên cứu Thanh niên (2022), Điều tra tâm trạng, nguyện vọng và những vấn đề thanh niên quan tâm
- Viện Nghiên cứu Thanh niên (2022), Điều tra ý kiến, nguyện vọng của TN đối với Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XII
- Viện Nghiên cứu Thanh niên (2022), Kết quả điều tra xu hướng học tập, nghề nghiệp, việc làm và tham gia hoạt động xã hội của thế hệ Z
- Viện Nghiên cứu Thanh niên (2024), Báo cáo tình hình thanh thiếu niên năm 2024
Trích dẫn trong bài viết
[1] Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X ban hành Nghị quyết 25-NQ/TW
[2] https://tinhdoanqnam.vn/news/kien-thuc-ky-nang/bai-viet-cua-tong-bi-thu-to-lam-nhan-ngay-26-3-tuong-lai-cho-the-he-vuon-minh-6107.html
[3] https://giaoduc.net.vn/hon-23-trieu-hoc-sinh-ca-nuoc-chinh-thuc-buoc-vao-nam-hoc-moi-2024-2025-post245303.gd
[4] https://moet.gov.vn/tintuc/Pages/tin-tong-hop.aspx?ItemID=9657
[5] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2022), Đánh giá tình hình TN và việc thực hiện chính sách pháp luật đối với TN năm 2022
[6] Viên Nghiên cứu Thanh niên (2022), Đánh giá tình hình TN và việc thực hiện chính sách pháp luật đối với TN năm 2022
[7] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2022), Đánh giá tình hình TN và việc thực hiện chính sách pháp luật đối với TN năm 2022
[8] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2022), Điều tra xu hướng học tập, nghề nghiệp, việc làm và tham gia hoạt động XH của thế hệ Z
[9] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2022), Điều tra xu hướng học tập, nghề nghiệp, việc làm và tham gia hoạt động XH của thế hệ Z
[10] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2022), Điều tra xu hướng học tập, nghề nghiệp, việc làm và tham gia hoạt động XH của thế hệ Z
[11] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2020), Đánh giá tình hình thanh niên năm 2020
[12] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2020), Báo cáo tình hình thanh thiếu niên năm 2024
[13] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2020), Báo cáo tình hình thanh thiếu niên năm 2024
[14] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2020), Báo cáo tình hình thanh thiếu niên năm 2024
[15] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2020), Đánh giá tình hình thanh niên Việt Nam năm 2020
[16] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2020), Báo cáo tình hình thanh thiếu niên năm 2024
[17] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2022), Đánh giá tình hình TN và việc thực hiện chính sách pháp luật đối với TN năm 2022
[18] Viện Nghiên cứu Thanh niên (2020), Đánh giá tình hình thanh niên 2020
Đặng Vũ Cảnh Linh, Kỷ yếu hội thảo Quốc gia Công tác tuyên giáo và dân vận của Đảng trong kỷ nguyên mới 11/9/2025, NXB Chính trị Quốc gia – Sự thật
Nguồn:https://ajc.hcma.vn/hoi-thao-khoa-hoc-quoc-gia-cong-tac-tuyen-giao-va-dan-van-cua-dang-trong-ky-nguyen-moi-14098.htm
Tạp chí Thanh niên: Nguồn https://thanhnienviet.vn/xay-dung-the-he-thanh-nien-ban-linh-tri-tue-nhan-ai-trong-thoi-dai-cong-nghe-so-209250912162314439.htm
